Kruisbessen of plaatselijk ook wel klapbessen, maar vaak ook stekelbes of stekebees (in het Vlaams), kroesel, knoezel of knoeper genoemd stonden vroeger in heel veel moestuinen. Vaak ook als ondoordringbare en stekelige heg en windvang. Kruisbessen zijn hier al zeker sinds 1500 in cultuur.

Kruisbes of beter gezegd “kroaasjele” is onmisbaar voor een van de meest traditionele Limburgse vlaaien: http://www.nederlands-dis.nl/uncategorized/lokaal/limburgse-vlaa2/

BOTANISCH  KRUISBES = RIBES UVA-CRISPA

Kruisbessen horen tot dezelfde familie als aalbessen (rode & witte bessen) en zwarte bessen (cassis). Ze groeien uit tot een stekelige, bladverliezende vertakte struik van wel 1.20 m. hoog. Of deze oorspronkelijke West-Europese plant hier overal inheems is blijft onduidelijk, maar men kan ze wel ook in de natuur vinden. Want in de duinen en op hogere loss-gronden onder andere in Limburg vindt men er veel. In de rest van ons land zijn kruisbessen zeldzaam in laagveengebieden en op de zandgronden in Noord-Brabant en Midden-Nederland. In Vlaanderen vinden we de plant soms in het wild in de duinen, de Leemstreek, de Voerstreek en het Maasgebied. Elders bijna niet. 

Nadere informatie over kruisbes in het wild: https://wilde-planten.nl/kruisbes.htm

De bladeren zijn drie- of vierlobbig, getand. De bloemen in april/mei lijken net heel kleine kruisbessen, hangend roodtintig groen.

De vruchten zijn rijp in de zomer en kunnen zowel groen, groen-geel, rood tot paarsrood zijn en meestal harig.

AANPLANT

De verschillende rassen zijn bij meerdere telers te koop. Wordt gewoonlijk als struikje (al of niet in pot) van ongeveer 70-80 cm.geleverd. Prijs vanaf 3,25 per stuk. Per m2 maximaal 3 planten. Kruisbessen zijn goed langs draad of voor een muur te telen. Kruisbessen wortelen niet diep. Bovenlaag moet wel goed doormest en losgemaakt worden. Kruisbessen moeten niet te droog staan, dan verliezen ze een deel van hun blad. Op een zonnige standplaats is de opbrengst hoger. Op vette kleigrond lijkt de opbrengst hoger, maar de smaak valt dan vaak tegen. Regelmatig mulchen en licht bemesten bevordert de teelt en de gezondheid van de planten. Wel oppassen met sommige rupsen, want die kunnen de struikjes in korte tijd kaal eten.

Heb je zelf al een kruisbes is vermeerdering of verjonging nooit een probleem. De lange eenjarige takken, die net vrucht hebben gedragen kan je gemakkelijk aan-aarden na de oogst. Die leveren in het najaar al bewortelde scheuten, die je kunt afknippen.  Na uitplanten zijn die een jaar later zover uitgegroed dat je ze kunt planten. Zo heb je in twee jaar nieuw plantmateriaal. Ook snoeimateriaal van kruisbes kan je aan-aarden en laten wortelen.

Kruisbes draagt vooral bessen op eenjarig hout. Snoei de oude takken na de oogst dus gewoon terug of gebruik ze om jong plantgoed te verkrijgen.

Kruisbes heeft geen kruisbestuiving nodig om vrucht te dragen. Maar als je zelf kruisbes met stuifmeel van zwarte bes bevrucht krijg je een vruchtdragende tussenvorm met zeer donkere kruisbessen en een eigen smaak. Deze kruising wordt ook wel bij kwekers aangeboden.

TIP: Door bieslook tussen kruisbessenplanten te planten worden kruisbessen minder door insecten aangetast.

ENKELE GESCHIKTE RASSEN: Vroeger werden hier vooral de witte of groene soorten veel geteeld. De rode kruisbessen werden alleen in sommige moestuinen beperkt geteeld. Tegenwoordig worden vooral de soorten met rode vruchten beroepshalve geteeld. In het algemeen hebben de soorten met witte of groene bessen echter meer smaak dan de kruisbessen met rode bessen.

ENGELSE WITTE = WHITE SMITH met dikke, groenwitte, langwerpige vruchten. Deze kruisbes groeit ver uit, dus 2 afstand tussen de struiken is slim. Op droge grond, maar wel in de zon draagt deze kruisbes overdadig. De kruisbessen zijn eind juli rijp. Deze kruisbes wordt als een van de smakelijkste beschouwd.

Een veel vroegere soort met goudgele kruisbessen is HONI(N)G’S FRUEHESTE. Deze soort doet het ook niet vol in de zon prima.

WHINHAM’S INDUSTRY  is een soort die midden juli rijp is en royaal donkerpaarsrode kruisbessen geeft. Deze kruisbes doet het ook goed op zwaardere kleigrond en doet het ook in wat schaduw. ( WHINHAM’S INDUSTRY wordt soms ook WINTHAM’s genoemd)

Nog later in het jaar in ACHILLES rijp , deze geeft paarsronde kruisbessen, met iets minder aroma als Whinham’s.

INHOUDSSTOFFEN en MEDISCH GEBRUIK

100 gram kruisbes bevat geen vet, 1 gram eiwit en minimaal 6 gram koolhydraten, hoofdzakelijk enkelvoudige suikers. En 30 mg calcium, 30 mg fosfor, 1 mg ijzer, 2 mg natrium en 200 mg kalium. Veel vitamines: geen caroteen, 0,02 mg Vitamine B1, 0,01 mg Vitamine B2, 0,08 mg Vitamine B6 en 30 mg Vitamine C.

Thee van het blad wordt ook medisch gebruik bij reuma en jicht, bij gal en leverproblemen en urineproblemen.

GEBRUIK IN DE KEUKEN

Van het blad kan zowel vers als gedroogd lekkere thee werden gezet.

De bessen worden al onrijp gebruikt om jam van te maken, want ze bevatten veel pectine. Rijp zijn ze ongekookt erg lekker. De bessen werden traditioneel gebruikt in gebak en ingemaakt als jam, gelei (ook in gemengde marmelades), maar ook verwerkt tot (al of niet mousserende wijn), likeur, nagerechten en in zoete en hartige sauzen. Het is de bes die qua samenstelling van zuren en suikers het meest lijkt op wijndruiven. Dus voor beginnende wijn-makers de vrucht van hier om mee te oefenen.

RECEPTEN:

KRUISBESSENMOES MET ROOM

• ½ kilo kruisbessen (liefst rijpe)
• 100 gram rietsuiker
• Paar korrels zout
• Wat vanillesuiker
• 1/3 liter slagroom

Klop de room met de vanillesuiker en de paar korrels zout tot matig stijve slagroom. Was de kruisbessen en kook ze met een bodempje gaar. Strooi er dan al roerende de suiker bij en kook nog even door tot de suiker helemaal is opgelost. Men kan de moes in een draaizeef draaien en rustig laten afkoelen. Meng er dan de room doorheen. Men kan de romige moes ook licht laten aanvriezen.

Met rode kruisbessen krijgt men een romig toetje met een bijzondere roze kleur.

KRUISBES- JAM OF -GELEI OF HALF KRUISBES HALF RODE BES GELEI

Op 1 kilo bessen, 650 gram rietsuiker gebruiken

GELEI: Kook de bessen fijn met een bodempje water en kook het nat zeker 30 minuten in. Dan of de massa laten uitdruppen in een doek en dan de suiker erbij, oplossen al roerend en nogmaals 20 minuten laten inkoken.

JAM: Na 30 minuten inkoken de suiker al roerend oplossen en dan nog 15 minuten laten inkoken.

Meer recepten met kruisbessen op Nederlands Dis: http://www.nederlands-dis.nl/basis/eten-uit-de-natuur/kruisbessen-uit-de-tuin-en-soms-in-de-natuur/