Lijsterbes ( Sorbus aucuparia) kan men in heel Europa en West-Azië veel vinden in zandige, bosrijke gebieden. Het is een inlandse boom van 3 tot 8 meter hoog. Het heeft oneven, verspreide bladeren. Elk blad bestaande uit meerdere langwerpige, toegespitste blaadjes. De bovenzijde van de bladeren zijn lichtgroen, de onderzijde lichter van kleur grijs-witachtig. De witte bloemtrossen hebben een licht gele gloed van de meeldraden van de bloemen. In de loop van de zomer groeien daaraan de koraalrode zaden.

De gekweekte vorm : Sorbus Domestica

Er bestaat ook een daar uit gekweekte boom ‘de peerlijsterbes’, met grotere peerachtige vruchten.  Deze boom kwam vroeger veel meer voor. Ook de Romeinen en Grieken planten de boom vaak. Ook hier werd de peerlijsterbes na de 9de eeuw veel aangeplant, maar is in de loop van de tijd weer verdwenen.

Tegenwoordig wordt de boom veel vaker weer geplant. De vruchten zijn peer- of appelvormig en zo groot als een pruim. Pas na de eerste nachtvorst zijn ze aan de boom af gerijpt en vallen dan vanzelf uit de boom.  Eerder valt een gedeelte van de vruchten vaak al uit de boom. Ze zijn dan wrang en ongenietbaar. Pas als men ze een lange periode laat liggen worden ze pas echt rijp en verkleuren ze van geelgroen naar bijna paars-rood. Dan zijn ze zacht en zoet.

AANPLANTEN

Peerlijsterbessen worden redelijk grote bomen, ondanks dat ze zeer langzaam groeien. Daarom moet je ze niet in een kleine stadstuin planten. Maar in grotere eettuinen en voedselbossen passen ze zeker. Gewone lijsterbes wordt niet zo groot, daarom kan je die op veel meer plekken aanplanten.

Gewone lijsterbessen zijn niet echt goedkoop: een boom van 2.50 meter lengte kost al snel 25 euro. Maar als “bosplantsoen” zijn kleine lijsterbessen al voor 0.60 per stuk te koop. Voor een peerlijsterbes kan men beter bij onze oostelijke buren (dus minstens Duitsland) gaan zoeken, want daar is er een breder aanbod. Een jong boompje in pot van ongeveer 80 cm. kost wel rond de 18 euro. Kijk eens op:  http://www.eggert-baumschulen.de/products/de/Laubgehoelze/deutsch-botanisch/S/Sorbus-domestica.html .

Aanplanten in de winterperiode als er geen vorst in de grond is. Lijsterbes groeit ook op wat armere, zandachtige, niet te natte grond.

INHOUDSSTOFFEN

Alle vruchten bevatten Ascorbinezuur, alleen niet bittere meer dan bittere bessen. Verder parasorbinezuur, vooral in de verse vruchten. Bij het drogen wordt het omgezet tot Sorbinezuur.  Ook 0,06% Cyanogene glykoside, 11% suikers en ook 11% Sorbit. De bittere soorten bevatten meer Sorbit en minder suikers.

MEDISCH

Vooral gebruikt bij Nierproblemen. Het sap werkt tegen griepaanvallen. Het vruchtenmoes wordt gebruikt bij diarree.

Oppassen: het gebruik van niet rijpe vruchten kan door de aanwezige parasorbinezuur  nierproblemen geven. 

GEBRUIK

Van de vruchten van gewone lijsterbes en peerlijsterbes wordt sap geperst, die traditioneel door appelsap werd gemengd. Appelsap en appelwijn wordt daar zeker kruidiger en beter houdbaar van. Van de vruchten wordt ook jam en gelei gemaakt. In Bulgarije maakt men er zoet-zuur van. Ook likeur en azijn op basis van peerlijsterbessen smaakt heerlijk. De bomen van de peerlijsterbes worden veel groter dan de gewone lijsterbes en kunnen in een bos zeker 30 meter hoog worden. Het is een langzame groeier, dus het kost vele jaren om ze groot te zien worden.

Gewone lijsterbessen kan men het beste midden oktober voor de eerst nachtvorst plukken en verwerken. Ze hebben dan nog hun volle diep oranje-rode kleur en zijn nog niet slap geworden. Beide bessen zijn geschikt om jam en siroop te maken.

RECEPTEN

LIJSTERBESGELEI

• ½ kilo lijsterbessen
• 1/3 kilo moesappels
• 350 gram rietsuiker op ½ liter warm sap

Snij de appels in stukjes en verwijder het klokhuis (bij biologische of onbespoten appels laat men de schil zitten). Doe de appelstukjes met ½ liter water in een pan, breng het aan de kook. Laat alles 20 minuten door pruttelen. Voeg dan de gewassen lijsterbessen erbij en kook als tot een moes (ongeveer 10 minuten tot 20 minuten). Wel regelmatig roeren, anders kookt het aan. Giet de massa in een zeef met een keukendoek of in een filterzak. Laat de inhoud goed uitdruppen. Het kan geen bezwaar stevig in de massa te knijpen of te drukken, zodat alle sap eruit komt.

Meet de vloeistof. Voeg dan volgens het recept er suiker bij en breng alles onder voortdurend roeren aan de kook. Als de suiker helemaal is opgelost de jam nog 15 minuten op een kleine vlam laten inkoken. (Men kan ook geleisuiker gebruiken. Volg dan de aanwijzingen op de verpakking).

LIJSTERBESWIJN

Voor een gistingsfles van ongeveer 5 liter

• 1, 2 kilo lijsterbessen
• 3 onbehandelde sinaasappels
• 2 ½ liter kokend water
• 1 liter koud water
• 1 ½ kilo rietsuiker
• Wijngist & gistvoedingszout (hoeveelheid volgens de verpakking)
• Wijngist voor beaujolais-wijn past hier goed bij.

Rits de bessen van de steeltjes en was ze goed. Was de bessen vervolgens grondig. Doe ze in een open gistingsbak en giet het kokende water erover. Stamp de bessen met een stamppot-stamper of iets dergelijks helemaal fijn. De bessen ruiken dan zeer onaangenaam en je kan je dan iet voorstellen dat de wijn lekker gaat smaken. Laat de pulp drie dagen afgedekt staan, wel een keer of twee per dag even doorroeren. In de tussen tijd maak je een suikerstroop van de suiker en 1 liter water. Rasp de schil van de sinaasappels af en voeg dat samen met het sap van de sinaasappels bij de suikerstroop. Laat alles 10 minuten op een zacht vuur trekken. Laat de suikerstroop helemaal afkoelen.

Passeer de pulp na drie dagen staan door een filterzak of een zeef. Voeg de suikerstroop erbij samen met de gist en gistvoedingszout. Laat de massa nu 3 dagen in de afdekte gistingsbak gisten. Giet dan de inhoud door een zeef in de gistingsfles en sluit het af met een waterslot. Laat de wijn zeker een kwartaal, maar beter langer doorgisten. Dan de wijn weer zeven en bottelen. De lijsterbessenwijn heeft lange tijd nodig om op smaak te komen. En de geur van geprakte lijsterbessen proef je dan helemaal niet meer terug. Het geeft een licht rode, zeer genuanceerde, zacht smakende wijn. ( maar deze wijn valt bij mij behoorlijk koppig uit!).

LIJSTERBESLIKEUR “ALIFKA”

In Rusland maakt men traditioneel van alles dat maar suiker of zetmeel bevat sterkedrank. Er bestaan duizende oude recepten hiervan, maar uiteraard ook voor lijsterbessen.  Er wordt in Rusland een goddelijke goudkleurige wodka gestookt van de bast van lijsterbessen.

Maar ook in ons land werd een sterkedrank met lijsterbessen vroeger gemaakt. Het recept voor deze lijsterbessenlikeur is vrij simpel. Je verzameld de lijsterbessen als de eerste nachtvorst erover gegaan is. Ze worden grondig gewassen en in goed af te sluiten glazen potten gedaan. Dit overgiet je met goede brandenwijn van35%.  Zet de potten in de zon. En na een maand of drie zijn de bessen geheel ontkleurd. De inhoud van de potten door een doek passeren. Per liter drank meng je er een halve liter suikerstroop erdoor. De suikerstroop maak je door 1 deel water met 2 delen suiker aan de kook te brengen tot dat de suiker helemaal is opgelost. Het liefst voeg je het sap van 1 citroen erbij en laat deze stroop op een laag vuur een 10 minuten doortrekken en inkoken.

Vermeng de suikerstroop met twee keer zoveel lijsterbes-brandenwijn en zet dit mengsel in het donker en koel weg. Filter het mengsel na 2 weken. Het moet nu helder zijn. En verslavend lekker is deze likeur wel.

 

 

 

LIJSTERBESPUREE onder een WIT DAKJE

• 300 gram lijsterbessen
• 1 glas witte wijn
• 2 eetlepels honing
• Stukje fijngesneden verse gemberwortel

En

• 3 eieren, gesplitst gebruik nu alleen de eiwitten
• 100 gram poedersuiker
• Wat vanillesuiker
• Een weinig zout

Wrijf de rijpe en gewassen lijsterbessen door een grove zeef, zodat met alle pitjes en de harde velletjes verwijderd. Breng de puree samen met de wijn, de honing en de zeer fijn gesneden of geraspte gemberwortel  in een roestvrijstalen pan aan de kook en laat alles zeker 15 minuten zeer zachtjes koken. Vergeet van tijd tot tijd er door te roeren ( houten lepel). Giet de puree in een oven-schaal of in kleine vuurvaste bakjes.

Maak de gardes en een schaal met een citroentje schoon en klop hierin de eiwitten met een paar korrels zout ( en eventueel wat vanillesuiker en/of kaneel) stijf. Voeg dan de poedersuiker erbij en klop alles nog stijver. De eiwitten gaan dan glanzen.

Dek de puree af met het schuim en laat het schuim met eronder de vruchtenpuree zeker in een kwartier in een oven op rond de 100 tot 150 ⁰C een kwartier uitharden. Wil je wat kleur aan het schuim geven zet ze dan op het laatst heel kort onder een warme gril..

• Maak eventueel met de ei-gelen en wat melk en nog een glaasje wijn , suiker en een paar korrels zout een soort vla en serveer die er koud bij.