Als je weleens laat in januari of in februari in Toscane, Zuid-Frankrijk of Spanje bent geweest, vergeet je dat nooit meer. Op kale licht bruine of okerkleurige hellingen staan ijle boompjes in een stralend witte sluier van oplichtende bloempjes gepakt. Dat zijn de amandelbomen, die dan daar staan te bloeien. Soms zijn de bloemen roze-wit, dat zijn dan ook amandelen maar dan de bittere soort in plaats van de witte zoete amandel.

BOTANISCH

De amandel = Prunus dulcis is een tamelijk grote boom of struik met een open kroon. Hij heeft in zijn wilde vorm doornige takken met een grijze bast. De bladeren zijn langwerpig, langs de randen gezaagd en glanzend donkergroen. Vanuit de oksels van de voorjarige bladeren komen meestal drie knoppen tevoorschijn. Twee daarvan zijn bloemknoppen. In het najaar beginnen zich de bloemknoppen te ontwikkelen die in januari/februari gaan bloeien. De bloemen staan paarsgewijs. De langwerpige kelkbladeren zijn langs de rand viltig behaard. De kroonbladeren zijn wit, roze of rozewit, soms donker geaderd.

De amandelboom is eenhuizig en wordt door insecten bestoven. De bloem ontwikkelt zich tijdens de zomer tot een grijsgroene, fluweelachtig behaarde steenvrucht die op een kleine perzik lijkt.

De kern zit ingepakt in drie lagen: een donzige, leerachtige laag met daarin geelbruine, ovale noten die bezet zijn met ondiepe putjes. De eigenlijke amandelpit wordt omhuld door een vliesje. Tussen midden augustus en eind oktober breekt het omhulsel open, zodat de amandelpit eruit kan vallen. Botanisch gezien is de amandel geen noot, maar hoort, net als kers, perzik, pruim en abrikoos tot de steenvruchten. Afhankelijk van de standplaats, draagt de amandelboom pas na 6 tot 8 jaar de eerste vruchten. De bloemen bevatten veel nectar waar allerlei soorten insecten op af komen.

PLANTEN

Amandelbomen kunnen van november tot maart geplant worden, het best in februari als het niet vriest. Wanneer de grond te nat is, kun je het boompje op een heuveltje planten. De amandelboom hoeft nauwelijks gesnoeid te worden. Ze kunnen op een goede warme staanplaats ( het zijn zon-aanbiddende planten) wel 8 tot 10 meter hoog worden. Hier is een amandelboom van 5 meter al groot.

Een kleine, later goed vruchtdragende zoete amandelboom ( dus wit/lichtroze bloeiend) kost minstens 15 euro.

ONZE AMANDELBOOM

In mijn jeugd in Limburg stond achter in een hoek beschermd door de garage en de muur van de moestuin een amandelboom.  Ook deze bloeide als eerste van alle vruchtbomen bij ons huis.

Meestal in maart bloeide deze amandelboom overdadig met heel witte bloemen. Pas in september, soms zelfs pas in oktober barsten de vruchten aan de boom open. De bast van de vrucht is olijfgroen van kleur en fluwelig zacht.

NOTEN uit hun bast

Wij verzamelden de vruchten ontdaan van hun bast in jute zakken, die wij ophingen in de bijkeuken.

De steenvrucht moet je kraken, daaruit komt de amandel in een bruin vliesje. Deze kun je verwijderen door de amandelen een minuut of vijf te koken. Nog nat zijn de vliesjes als het water is afgekoeld gemakkelijk te verwijderen.

GEBRUIK

De zoete amandelen kan je in de keuken gebruiken. Denk maar eens aan zoetigheden als marsepein en amandelspijs. Ook voor vele hartige gerechten worden amandelen gebruikt. Van zoete amandelen maakt men ook zoete amandelolie, veel voor (vaak dure) cosmetica gebruikt.

Van de bittere amandelen wordt meestal bittere amandelolie (een etherische olie) gemaakt. Het bevat giftige bestanddelen. Een enkele druppel geeft echter diepte aan de smaak van marsepein en amandelspijs.

INHOUDSSTOFFEN

De bittere amandel bevat als noot 30-60% vette olie, 20 – 30% proteine, suiker, slijmstoffen, enzymen als emulsine en 1 tot 8% amygdaline. Wordt gebruikt als bittere amandelolie, grotere hoeveelheden ervan zijn giftig. De dodelijke hoeveelheid ins voor een kind 5 tot 12 bittere amandelen, voor een volwassene 50 tot 60 stuks. Uit de stof amygdaline kan het giftige blauwzuur vrijkomen.

Zoete amandel bevat als noot ook 30 tot 60% vette olie, verder 20 tot 30 % proteine, glucose en saccharose, enzymen en rubber/gummi.

MEDISCH

De noot tot emulsie verwreven wordt als hoestmiddel voorgeschreven. De olie uit de noot geperst is de basis voor veel medische zalven, maar wordt ook gebruikt bij maag- en darm-ontstekingen.

BREDE BETEKENIS van AMANDEL

 

De amandel heeft vaak in kunst een spirituele betekenis. Het staat voor reinheid, vooral van de maagd Maria. Ook de vorm van de steenvrucht wordt zo gebruikt: de mandorla – het amandelvormige aureool van vele heiligen en van Maria.

TRADITIE IN LIMBURG

In de buurt van ons vroegere huis in Zuid-Limburg waren meerdere forelkwekerijen. Er werd verteld dat de eerste geoogste amandelen voor een gerecht met forel werden gebruikt. De forel (is mij altijd verteld) is in de herfst het lekkerst en dat valt mooi samen met de eerste amandelen.

Toch klopt dit niet, want weliswaar worden amandelen in augustus/begin september geoogst. Ze moeten dan eerst een week of wat in de zon en dan nog een maand of twee in jute zakken worden gedroogd.

Pas als de amandelen los in hun huls kunnen rammelen, kan je die kapot-slaan en de amandel er uit halen. Dit lukt pas rond sinterklaas, dus werden waarschijnlijk voor de herfstforellen de al een jaar oude amandelen gebruikt.

RECEPT

FOREL MET AMANDELEN

Forel met amandelen werd bij ons thuis in de oven klaar gemaakt.

• 4 forellen
• Citroenen (onbehandelde)
• Peper en zout uit de molen
• wat takjes verse tijm ( uit je kruidentuintje)
• 50 gram boter
• 50 of meer gram geschaafde amandelen
• Grof zeezout

Snij de citroen in dunne plakjes. Verwarm de oven voor op 200 °C.

Maak de forellen schoon en was ze goed met stromend water. Droog de vis van binnen en van buiten.

Strooi in de buikholte van de forellen zout en peper. Leg hier de plakjes citroen en wat takjes tijm in.

Leg de vissen naast elkaar in een vlakke ovenschaal, leg nog wat kleine stukjes boter in de buikholtes.

Smelt op een klein vuur de rest van de boter net en schenk deze over de vis. Strooi er royaal amandelen en wat grof zeezout over.

Gaar de forel in de oven in 15-20 minuten tot ze goudbruin zijn.