De ELSBES = SORBUS TORMINALIS kan tot 25 meter hoogte groeien en hoort bij de lijsterbessen. De elsbes is inheems in Europa, maar is in ons land en Vlaanderen niet ingeburgerd. Aangeplant treft men de boom soms aan. Informatie over de elsbes in de vrije natuur: https://wilde-planten.nl/elsbes.htm . Een boom van 10 meter is al zeldzaam, meestal tref je meer grote struiken tot 4 meter hoog aan.
BOTANISCH
De boom houdt van ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als vol in de zon. De bladeren zijn om en om diep getand, in paren. De els-bes bloeit met vertakte trossen van witte bloemen eind van de lente.
De bloemen bevatten tegelijkertijd vrouwelijke en mannelijke delen en worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. Ook een enkele boom levert dus fruit op, omdat zij zichzelf bestuiven.
AANPLANT: In de winterperiode aanplanten. Kleine boom in 5 liter-pot minimaal 15 euro. Grotere bomen worden zelden hier te koop aangeboden.
MEDISCH: Er wordt op dit moment zeer uitgebreid research gedaan naar de sterke werkzaamheid als anti-oxidant van Elsbes.
VRUCHTEN
De vruchten kunnen 12 tot 18mm groot worden met een ronde of peerachtige vorm. Ze zijn aanvankelijk rood van kleur en worden bij rijping bruin. De vruchten zijn aanvankelijk hard en bitter, maar naarmate de herfst vordert worden ze overrijp (eigenlijk half-rot) en zeer zoet. Na vorst worden ze nog zoeter. Het is het beste om ze eind september te verzamelen voordat ze overrijp zijn en dan kunnen ze binnenshuis te drogen worden gehangen tot ze rijp zijn. Daarna kunnen de bessen vers gegeten worden of worden ingemaakt. De vruchten zijn eetbaar, de zaden echter niet.
Het hout wordt gebruikt voor beelden en houtsnijwerk.
De MEELBES = SORBUS ARIA ( = uit IRAN) kan zeker net zo groot worden als de elsbes. Deze boom hoort ook tot de lijsterbessen uit de familie der Rozen. Ook deze boom is inheems in Europa, maar is hier ook niet ingeburgerd. Toch kan men deze boom vaker tegenkomen dan de Elsbes. Nadere informatie over deze boom in de vrije natuur: https://wilde-planten.nl/meelbes.htm . Dus weer goede wetenswaardigheden en gegevens van Klaas Dijkstra.
BOTANISCH: Tot wel 20 meter hoge struikachtige bomen. Maar ook meelbessen zijn vaak groot uitgegroeide struiken. Jong zijn de planten behaard en bruin. Oudere bomen worden grijs en glad. Witte bloemen in vlakke tuiltjes, bloeit in mei/juni.
Groot eivormig blad, van onderen wit/grijs viltig. Zelfbestuivend. Blad kleurt in de herfst geel. Goede hommel en bijenplant.
Groeit het liefst op zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op droge, meestal kalkhoudende, rotsachtige grond. Niet ingeburgerd in Nederland, wel bijvoorbeeld in Zweden. Zeldzaam in de Zuidelijke Ardennen en Maasland in België.
AANPLANT: Aanplanten in de winterperiode. Boompje van 2 meter kost minimaal 20 euro.
VRUCHTEN: Pitvrucht tot 1,5 cm doorsnede, roodkleurig, rijp in de vroege herfst. Na nachtvorst worden ze zoeter.
GEBRUIK: Van de vruchten wordt gelei gemaakt. Meelbessen, maar ook els-bessen worden ook gedroogd en als rozijnen gebruikt of gegeten.
MEDISCH:
Thee van gedroogde vruchten werkt tegen maagklachten en is vocht-afdrijvend.
Zowel de bloemen als de vrucht zijn licht vocht-afdrijvend, laxerend en menstruatie-bevorderend. Een aftreksel (thee) wordt gebruikt bij de behandeling van pijnlijke menstruatie, constipatie en nieraandoeningen. Ook meelbes is op dit moment doelplant bij meerdere medische studies.
INHOUDSSTOFFEN ELS- & MEELBES
Behalve veel Vitamine C, bevatten de bessen ook para- of ongezet -sorbinezuur. En zeker minstens 10 % suiker, hoe minder bitter hoe meer suiker het bevat. Kijk verder bij Lijsterbessen.
RECEPT:
Bij jambereiding is het slim om de gelei door een zeef te passeren. De zaden zijn blauwzuur (licht giftig) houdend.
Het recept voor lijsterbesgelei (kijk op: http://www.natuur-keuken.nl/eten/lijsterbes/) werkt ook prima voor els- en meelbessen. Niet te onrijp oogsten, want dan zijn ze veel bitterder en bevatten ook veel minder suiker.
Kook ½ kilo bessen met 1/3 kilo appel tot moes in maximaal 20 minuten. Door een zeef passeren. Op ½ liter bessenprut 1/3 kilo rietsuiker. Aan de kook brengen en zeker meer dan 15 minuten laten inkoken.