Es = Fraxinus Exelsior is een algemeen hier in de lage landen voorkomende loofboom uit de olijffamilie. De bloeitijd is april/mei. De vruchten ontwikkelen zich al vrij snel rond eind mei. Ze blijven vaak tot eind november aan de boom hangen.
In de oude folklore van Europa heeft de es een belangrijke functie. De es Yggdrasill in de levensboom die zich uitstrekt van de hel/onderwereld, waar deze geworteld is. Via de stam, de middenwereld/de aarde sterkt het zijn takken uit naar de bovenwereld/de hemel.
BOTANISCH
De es kan uitgroeien tot een stevige boom van wel 40 meter met een hoge, open, koelvormige kroon. De bladeren zijn samengesteld, 9-13 gesteelde spitse blaadjes aan een bladsteel met spitse top. De mannelijke en vrouwelijk bloemen bloeien aan verschillende takken aan dezelfde boom.
De boom bloeit voordat het blad verschijnt en geeft de boom een paars-roodachtige gloed. De zaden zitten in trossen bij elkaar en hebben een lange vleugel. Het zaad is maar kortlevend. De boom houdt van kalk.
De es komt hier vooral voor in natte loofbossen, duinbossen en kleine bosjes en struwelen.
Meer informatie over de gewone es in de vrije natuur: https://wilde-planten.nl/es.htm
De es is de waardplant voor het vliegend hert.
- Het ingedroogde sap van een andere es-soort Fraxinus Ornus = de Pluimes (groeit hier van nature niet) wordt als manna, jodenbrood of hemelbrood gebruikt bij darmproblemen en verstoppingen. Het bevat 70-90% D-Mannitol, 2,2% D-Glucose en 2,5% Fructose en verder vooral hars en bitterstoffen.
AANPLANT
Kleine boompjes van maximaal 60 cm. worden per 10 als bosplantsoen voor rond de 0,70 per stuk aangeboden door verschillende boomkwekers. Controleer wel of het inlands plantgoed is! De boom levert mooi en taai, wit hout. Werd vroeger vooral gebruikt voor goede stelen van gereedschap en bijlen.
Plant es ook als bodemverbeteraar, want het afgevallen blad verteerd zeer snel en maakt de grond rijker en humusrijker. Geschikt om bij mulching te benutten.
MEDISCH
Merg van jonge takken – malaria en wormbehandeling
Blad (jong) verzameld mei/juni vers en gedroogd bij reuma, gewrichtsproblemen. Bij oedeem en koorts gebruikt. Bij maden en spoelwormen. En uitwendig bij wondbehandeling.
INHOUDSSTOFFEN
Blad bevat 0,6 tot 2,2% flavonoiden als Rutine, Rhamno-glucoside van Kamferolie en Quercetine. 0,6 tot 4% looistoffen, Ferulazuur, Koffiezuur, p-Cumarzuur, p-Hydroxybenzoe-zuur. Proto-catechuzuur, sinapine-zuur, Syringazuur en Vanillezuur. Ook veel plantaardige slijmstoffen (9-22%), Msnnitol (16-29%), Tripertene stoffen als Betuline en Betulinezuur, Strole, Alkane stoffen en Iridoide.
EETBAAR
Eetbaar de jonge zaadjes, ingelegd als kappertjes. Het blad werd gebruikt om thee te zetten.
RECEPT
INGEMAAKTE ZADEN VAN ES
Verzamel de zaden als ze erg jong zijn, dus eind mei/begin juni.
Was ze en zet ze op met ruim water. Als ze gekookt hebben. Water weggieten. Deze handeling driemaal herhalen, zodat de zaden hun bitterheid verliezen.
Maak een stroop van 250 ml appelazijn en net zoveel dus 250 gram ruwe rietsuiker. Langzaam tot de kook brengen en 10 minuten laten inkoken. Overgiet daarmee de voorgekookte en gespoelde zaden zodat ze onder staan. In afsluitbare glazen potten doen. In de donker bewaren. Minimaal 1 maand wegzetten. Na opening gekoeld bewaren. Erg lekker als kappertjes gebruiken (salade, saus en garnering).