Onderbouwing verbeteringplannen ( situatie najaar 2023)

SPOORKUIL WILLEMSKWARTIER NIJMEGEN

LIGGING

Topografische Ligging Gemeente Nijmegen ( Provincie Gelderland) , Nije Veld

Ongeveer N 51,8347 Graad Noorder Breedte en E 5,9533 Graad Ooster Lengte.

Begrensd aan de noord zijde door het Spoor-tracé Nijmegen-Venlo

En van Oost naar West: Van de hoek met St.Annastraat, dan langs de Thijmstraat, om de hoek langs de Tollensstraat, een klein stukje Willemsweg en dan de Graafseweg tot de Spoorbrug.

 

KORTE GESCHIEDENIS

De Spoorkuil is een plek met, net als de stad Nijmegen zelf een lange geschiedenis. De oude Middeleeuwse stad, die in de Romeinse tijd  Ulpia Noviomagus Batavorum  heette , in de tijd van Karel de Grote  Numaga, maar door de tijd veranderde tot Nieumeghen, met imposante verdedigingswerken hield een “schootsveld” rond de muren vrij van begroeiing, bomen en huizen. Alleen rond de grote uitgangswegen van de stad stonden buiten de muren wat bebouwing.

Dit oude “schootsveld” lag in het zuiden van de stad op een spoelzandwaaier, een zandduin ontstaan aan het eind van de IJstijden.

Voor de aanleg van spoorwegen dicht bij het oude centrum heeft men ten zuiden van de stad de spoorbaan door het schootsveld en de oude zandduin heen gegraven. Want de eerste treinen konden eind 19^e eeuw geen tracés aan met enorme stijgingen. Het zand ervan is gedeeltelijk gebruikt om moerassige terreinen rond de muren op te hogen en ook voor onderbouwing van de nieuwe spoorbrug bij de Waal. Tussen de huidige wijken Bottendaal en Willemskwartier groef men een brede spoorkuil uit voor laden & lossen met meerdere sporen, rangeer- en draaivoorzieningen.

Tot in de Tweede Wereldoorlog werd de Spoorkuil intensief gebruikt. In de loop der jaren na de oorlog had men steeds minder rangeer- en overslag terrein nodig. Het nut van gebouwen en sporen verviel. Toen ook nog de overslag voor huisvuil en compost ophield en de vuilnisbelt sloot, werd een paar jaar later de Beltstraat omgedoopt tot Tollensstraat. Zo zijn de randen aan beide zijden van de oude spoorkuil met rangeerterrein een groene strook door de stad heen geworden.

Niet dat NS of ProRail als eigenaar van de grond niet vaak samen met de Gemeente Nijmegen geprobeerd heeft er een andere functie aan te geven. Maar dat heeft nooit tot iets concreets geleid.

Uiteindelijk heeft gemeente Nijmegen met NS/ProRail een soort gebruiks- en onderhoudsovereenkomst over beide zijkanten  gesloten. En de strook aan de kant van Bottendaal is zelfs kortgeleden aangekocht.

SPOORKUIL ALS PUBLIEKE RUIMTE

De spoorkuil is zo een hondenuitlaat gebied geworden. Eerst open, vervolgens voorzien van een hek tussen de groenstrook en het nog voor de spoorwegen gebruikte middenstrook. Later helemaal met een hek rond de spoorkuil. En kortgeleden voorzien van veilige toegangen met zelf-dichtdraaiende toegangspoorten. Daarnaast vinden we een sportveld met metalen goals, een speelterrein met klim- en speeltoestellen en aan de kant van de Graafseweg nog twee naast elkaar gelegen behoorlijk vervallen tennisbanen, die eerst door het personeel van NS werden gebruikt. Deze banen werden tot voor kort regelmatig door hoofdzakelijk studenten gewoon weer als tennisterrein benut. Nu heeft pro-rail de lichtmasten verwijderd en er nieuwe hekken geplaatst. De betonnen ondervloer heeft men laten liggen. Waarschijnlijk zal de plek als opslagruimte voor geplande werkzaamheden aan het spoor worden benut. Toch had de buurt samen met de wijk-regisseurs andere plannen met dat stuk.

Voor de inrichting van het terrein en de beplanting zijn door de jaren heen meerdere plannen bedacht en ontwikkeld. Soms zijn er ook enkele uitgevoerd. Maar een doorlopend beheer is er nooit van de grond gekomen. Zo werd de Spoorkuil wel een plek om overdag je hond uit te laten, maar ook een woonplek voor daklozen en een gebruiks- en handelsplek voor dope.

Buurtbewoners & de Wijkraad Willemskwartier hebben samen, maar ook afzonderlijk vaak met de gemeente over de Spoorkuil contact gehad om “er iets aan te gaan doen”, maar alleen met weinig blijvende resultaten.

Het uithoudingsvermogen van de Buurtbewoners heeft uiteindelijk wel geholpen. Want er is nu een veel effectiever overleg tussen de bewoners ook met de Wijkraad samen en de Gemeente Nijmegen op meerder nivo’s ontstaan.

DE HUIDIGE TIJD

De Corona-tijd met zijn beperkingen heeft eigenlijk voor de samenwerking tussen hond-uitlatende buurtbewoners grote invloed gehad op de huidige ontwikkelingen. Als de honden aan het spelen en hollen waren in de Spoorkuil besproken die bewoners de toestand van de kuil. En werd het duidelijk dat buurtbewoners beter zelf aan de gang konden gaan om de situatie te verbeteren. Wel werden in die zelfde periode vruchtbare gesprekken met de Gemeente vervoerd, die een betere betrokkenheid van beide kanten uit heeft opgeleverd.

Toen ook de gemeente in dezelfde periode de paden van een natuurlijke leem-verharding heeft voorzien, werd het een schone en kleurrijke plek met goed beloopbare paden, veilige in- en uitgangen, een goed onderhouden speelplek, zitplekken op de diverse banken. Gezien de vele reacties van bezoekers en bijna de verdubbeling van gebruikers heeft de inzet van de werkgroep spoorkuil willemskwartier zijn nut gehad.

Meerdere clubs met sportende buurtbewoners gebruiken nu op vaste momenten in de week, vaak ook tegelijkertijd, het sportveld of voltooien een hardloop- of trainingsrondje. Grootouders of ouders  spelen er met hun kinderen. Op de bankjes en rond de picknicktafels kan men discuteren, en ook in de avond met vrienden wat drinken en zich amuseren.

Het belang om de Spoorkuil nu verder te ontwikkelen is voor iedereen duidelijk. Want men ontdekt ook steeds beter dat de Spoorkuil een bijzondere “natuur”-plek is.

WERK AAN DE SPOORKUIL

De Spoorkuil kent mede door zijn ligging een voor ons land niet gangbaar micro-klimaat. De harde en weinig doorlatende ondergrond speelt daar ook een rol in. Die ondergrond is na jaren gebruik met zware en trillende treinen, die ook nog aangestampt zijn met resten kolen, cokes en sintels van de locomotieven, vol bouwresten afkomstig van kapotte gebouwen uit de Tweede Wereldoorlog en resten van de vuilstort een bijna niet te breken harde laag geworden. Aanwezige zware metalen en ander chemisch afval hebben zeker zijn invloed op alles wat daar kan groeien.

Daarnaast ligt de Spoorkuil best geïsoleerd van alle groene stroken, bossen en parken in Nijmegen. (weinig eco-verbindingen)

Er is een veelheid van esdoorns die er aangeplant en nog meer esdoorn die zich vervolgens weer uitgezaaid hebben, plus nog een opmerkelijk aantal pseudo acacia’s. Dat maakt dat de variatie aan bomen en struiken vrij beperkt blijft. Wat er verder nu groeit is vooral, of daar met het afval gedumpt, of is door grotere vogels daar gebracht ( eiken, turkse boomhazelaar ed).

De struiklaag is nog beperkter, maar de kruidlaag is eigenlijk opmerkelijk rijk. We hebben naast grassen, klaversoorten meer dan 130 verschillende soorten aangetroffen. In de loop van de laatste jaren hebben daar wel wat veranderingen plaatsgevonden. Een deel van het terrein is verschraald en van boompjes ontdaan, waarna het mengsel van CruydtHoeck B1 is ingezaaid. Daarmee zijn een aantal soorten die er al stonden in hun bestaan aangetast en zelfs verdwenen (Wouw bijvoorbeeld). Dat gaf twee jaar meer waard- en voedselplanten en bloeiende bloemen Toch zijn soorten die uit het mengsel B1 eerst goed groeiden nu weer verdwenen.

Door de snoei en verwijdering van vele esdoorn hebben de buurtbewoners ruimte gegeven aan andere struik- en boomsoorten, die er toch ook groeiden. Maar de aanplant van meer inlandse, hier rond Nijmegen, al voorkomende struik en boomsoorten zou erg zinvol zijn. Ook de beperkte aanplant van wat oudere en grotere bomen zou een sterkere impuls op de verbetering van de bio-diversiteit kunnen opleveren. Met de Hortus in Nijmegen is een afspraak gemaakt over de uitplant van jonge aanwas van inlandse bomen als taxus en hulst. Ook daslook uit de hortus is op meerdere plekken in de Spoorkuil uitgeplant.

Ook om de diverse functie ook landschappelijk helder te maken willen we de aanplant van Gemengde inlandse hagen inzetten. Hiermee wordt de biodiversiteit behoorlijk bevorderd. En verwachten we een impuls te geven voor de aanwezigheid van fauna en insecten, bijen en vlinders. Vleermuizen, marters, muizen zijn er al. Ook komt regelmatig een vos langs ( via de achtertuinen, uit de Goffert?). Ook de huidige rillen met afvalhout werken hiervoor bevorderend.

Naast de diverse hagen als kenmerkende nieuwe landschapselementen, willen we een jeneverbes, gaspel, brem, heide struweel aanleggen. De bij dit struweel horende kruidlaag-planten groeien er al als zandblauwtje en schapenzuring. Hiermee kunnen we bovendien voor de hier al groeiende zeer zeldzame plant de Wilde Averuit een functioneel eco-systeem geven. Wat er nu al gerealiseerd is, laat zien dat het werkt.

De in het verleden al aangelegde bomenrij, willen we weer verbeteren en uitbreiden met onder andere mispels en perenbomen. En er een pad langs aanleggen.

Aan de randen van de spoorkuil willen we op de scheve wanden ( in samenwerking met de Hortus in Nijmegen) de onderlaag met onder andere daslook, vrouwenmantel en bosaardbeien verbeteren. De aanplant van een aantal groenblijvende inlandse boomsoorten als hulst, taxus en grove den lijkt ons daarnaast een goede verbetering.

Het bosplantsoen tussen de wasstraat (treinen) en het tennisterrein zal worden geschoond en verder met onder andere tamme kastanjes worden uitgebreid. Bij de entree bij de Graafseweg zouden grotere walnootbomen de plek herkenbaarder kunnen maken.

Met de gemeente is een uitgebreid maaischema voor de diverse delen van het terrein opgesteld. De uitvoering en continuering er van leverde in het verleden vaak problemen op. We hebben de indruk dat het nu goed geïmplanteerd is.

De aanleg van een tappunt voor water in de spoorkuil is voor de realisering van de ontwikkeling van de Spoorkuil eigenlijk noodzakelijk. Onderzoek heeft aangetoond dat het technisch uitvoerbaar en betaalbaar is. Gemeente Nijmegen ziet dat tot nu toe anders.

Ook de plaatsing van borden met informatie en achtergronden van het terrein en het beheer ervan hopen we wenselijk zijn.

Vanaf het najaar gaan de buurtbewoners weer zoals eerdere jaren twee-wekelijks aan de gang met de schoonmaak en bijhouden van het groen in de spoorkuil. Het verzamelen van afval, het ophangen en afvoeren van vuilniszakken wordt al regelmatig door buurtbewoners verzorgd. Net zoals regelmatig enkele  bewoners vuil verzamelen en afvoeren. Met de Dar is afvoer van dit vuil geregeld.

Verdere snoei en verwijdering van grote zieke bomen (esdoorns) aan de rand van de spoorkuil ( bijvoorbeeld in de strook langs de Thijmstraat) is op gang gezet. Maar de pseudo-acacia’s met hun snelle groei blijven aan de kant van de Graafseweg een groot probleem.

BIJDRAGE AAN BIODIVERSITEIT

Natuurlijk geeft de aanplant en verdere werkzaamheden  de Spoorkuil een stevige verbetering in de plaatselijke biodiversiteit. Dat is in onze ogen al reden genoeg ons hiervoor in te zetten. We zien de Spoorkuilontwikkeling ook een voorbeeld voor vele andere bewoners van buurten in Nijmegen, maar ook elders, om je te gaan inzetten om zelf aan de slag te gaan je directe leefomgeving groener en gezonder te gaan maken. Vergroten van de biodiversiteit hoort daar uiteraard altijd bij.

Maar omdat de Spoorkuil ook zien als centrale plek waar vanuit een lange groene zone van de Waal tot aan de bossen richting Groesbeek langs het spoor kan worden gerealiseerd = de Groene Corridor is de verbetering van de Spoorkuil een sterk middel. En zo ook een voorwaarde waarop deze strook dwars door de stad Nijmegen krachtig en gezond kan worden. Daarvoor willen we fysieke eco-verbindingen aan leggen, die de Spoorkuil aan de ene kant doorverbind aan de groene zone in de toekomstige nieuwe spoorzone van Nijmegen en aan de andere kant langs het spoor verbind met verder het gebied van de Radboud universiteit en het gebied van de Campus, via de Hortus met het bosgebied van Heumensoord, doorlopend tot diep in de bossen van Groesbeek.

Juist ook de Spoorkuil kan zo enorm veel publiciteit voor verbetering van lokale biodiversiteit opleveren. Zeker op een plek  waar elke dag zo veel inwoners van deze stad passeren.

Oktober 2023

Namens de Werkgroep Spoorkuil Willemskwartier te Nijmegen,   paul hoftijzer