De zomer-eik is een boom die hier van nature thuishoort, maar ook vaak is aangeplant. Deze boom lijkt behoorlijk op de wintereik. Van beide soorten kunnen de bladeren gebruikt worden om een lekkere wijn te maken.

Zomereik =Quercus robur, familie van de Fagaceae (beuken en co, of te wel de “napjes-“dragers). Ze bloeien in mei en aan het eind van de herfst kan men de noten ( de eikels) oogsten. Het is een bladverliezende boom, die tot 35 m hoog kan worden. Een stevige boom met een brede koepelvormige kroon. De bladeren zitten om en om en hebben onregelmatige lobben. Bloemen verschijnen laat in het voorjaar; mannelijke katjes hangen aan het einde van de knoppen.

Het hout is zeer duurzaam, ook onder water. De schors bevat stoffen, die van oudsher gebruikt worden in de leerlooierij.

AANPLANTEN

Men kan natuurlijk verschillende eikels in het najaar oogsten. Die kan men in rijtjes uitplanten en kijken hoe ze kiemen.Als ze dan een jaar gegroeid zijn kan men ze in de winterperiode met aarde en al per plekke uitplanten.

Men kan ook in het voorjaar onder eiken kansarme kiemplanten met wortel , aarde en al uitgraven en die op een licht beschutte plek uitplanten.  Het liefst in een rij op 40 cm. afstand. Dan na 2 jaar of een jaar of wat later in de winter om-planten naar een definitieve plek.

Natuurlijk worden eikenbomen ook bij kwekers en tuincentra verkocht. Boompjes van 1.50 hoog kosten bij de kweker van bosplantsoen rond de 2,50 euro met een kale kluit. Op pot kosten ze veel meer. Een boom met een stamhoogte van rond de 2 meter in pot kost 30 euro. Prijzen voor zomereiken. Bijzondere soorten zijn duurder.

Eik heeft een voedselrijke en vochthoudende grond nodig. Is geschikt voor zand- en kalkrijke grond.

INHOUDSSTOFFEN EN MEDISCH GEBRUIK

De bast bevat 8 tot 20% looistoffen. Dit is afhankelijk van de soort, ouderdom van de boom en het moment van verzamelen. De looistoffen zijn van het Catechine-soort, dus polyfenolen. Opgebouwd uit pro-anthocyanidinen met Catechnine, Epicatechine en gallocatechninen-bouwstoffen. Verder vinden we in de bast Ellagi-tannine en compexe tannines als Quercitol, Triperteen en betha-sitostrerol.

De bast wordt als thee uitwendig gebruikt bij ontstoken huidziektes en inwendig bij ontstekingen in het mondslijmvlies, en ontsekingen nabij de intieme zones en je poepgat.

Het blad bevat 6 tot 11 % looistoffen, 7% polyfenolen, flavovoiden, Triperteneen en Cyclitool.

Inwendig gebruikt bij bloedingen, het ophoesten van bloed. Uitwenig bij etterige bindhuidontstekingen.

De eikels  bevatten 7% looistoffen (tannines), verder Quercitol en Mesoinositool.

Medisch gebruikt bij maag- en darmproblemen.

GEBRUIK IN DE KEUKEN

EIKENBLAD OOGSTEN

Het blad moet  je wel plukken als ze net uit zijn. Normaal was dat van midden mei tot begin juni. Met het veranderen van ons klimaat vervroegt het seizoen dat de eik uitloopt zich snel. Dus tegenwoordig kan men al in april jong en vers eikenblad oogsten.

We hebben geen ervaring met het blad van de Amerikaanse eik, die hier ook vaak is aangeplant, maar deze boom is gemakkelijk te herkennen omdat de bladeren echt twee keer zo groot worden.

Deze wijn is in ieder geval goed te maken van de zomer- of winter-eik. Als de eiken in het voorjaar gesnoeid moeten worden, kan je gelijk van de afgezaagde takken de bladeren afhalen.

RECEPT

EIKEN-WIJN

• 5 liter-maatbekers vol bladeren
• 5 liter water
• 1, 2 kilo suiker
• 3 onbehandelde (dus liefst biologische) sinaasappels
• 1 zakje wijngist
• 1 zakje pectinol (klaringsmiddel)

Doe de bladeren is een groot vat of pan en gieter het water kokend overheen. Laat het een nacht staan en zeef dan het vocht af. Kook het vocht 20 minuten op een laag vuur. Voeg dan in het warme vocht de suiker, de sinaasappelschil (geraspt zonder wit), het sinaasappelsap toe. En blijf roeren tot de suiker is opgelost. Laat met een doek afgedekt afkoelen tot het handwarm is. Voeg dan de gist toe. Laat deze vloeistof op een plek met kamertemperatuur, maar niet in de tocht, afgedekt vijf dage staan. Wel regelmatig doorroeren en kijken of het goed gaat gisten. Giet daarna de vloeistof ineen fermentatiefles, die je kan afsluiten met een waterslot. Laat de fles staan gisten tot de fermentatie gestopt is. Voeg nu de pectinol toe en laat de vloeistof 24 uur staan. Filtreer nu de vloeistof en bottel de wijn in flessen. Leg de flessen wijn koel weg. Sommigen laten deze wijn zeker 6 maanden liggen. Maar na een dag of tien is deze wijn als jonge wijn eigenlijk naar mijn idee lekker. Wel goed gekoeld uitschenken.

Ook met de bladeren van de walnoot-boom kan men zo wijn maken. Walnoot-bladeren hebben alleen veel meer smaak, dus daarvoor slechts 2.5 litermaat aan bladeren op 5 liter water aftrekken. Verder is het lekker om bij de open gisting wat kardemom zaden gekneusd toe te voegen en wat citroenschil. Deze wijn laat ik wel langer liggen, maar het geeft een echt heerlijke witte wijn.

EIKELS

Eikels bevatten veel tannine = looizuur.

Dat geeft een bittere smaak en grote hoeveelheden daarvan zijn niet zo gezond. Toch werd vroeger op grote schaal van eikels eikeltjesmeel gemaakt in Europa. Zeker in tijden van hongersnood vaak gebruikt naast meel van kastanjes en beukennootjes. Maar ook in ons land werd voor de Eerste wereldoorlog eikenmeel gewoon te koop aangeboden. Waarschijnlijk hoofdzakelijk om er voer voor varkens mee te koken, denken we.

Je moet eikels eerst ontgiften of te wel van de grootste hoeveelheid tannine ontdoen. Dat kan door te weken, te spoelen  en te koken. Van oudsher gebruikte men hierbij hout-as.  Als het spoelwater niet meer bruin afgeeft is de meeste looizuur er wel uit gewassen.

EIKELTJESKOFFIE

Week de eikels 1 dag in water met hout-as. Spoel ze dan en zet ze op met ruim water. Na 15 minuten koken afgieten en de eikels schillen . Dat gaat dan vrij gemakkelijk. Splijt ze dan doormidden en leg ze te drogen op een droograam of op een doek. Na minsterns een dag drogen of beter twee dagen kan men de eikels net als koffiebonen roosteren.  Ga daarmee door tot ze een mooie bruine koffiekleur hebben. Brand ze echter niet te donker. Dan laten afkoelen en gewoon in een koffiemolen malen.

Men kan ook de eikennoten eerst grof malen en dan roosteren. Dan kan men ze heel fijn malen. Maar pas op, als ze nog vrij nat zijn is het slimmer om de eikenmeel of stukjes eiikennoot eerst grondig te drogen.

Zet er op de ouderwetse Turkse manier koffie mee of overgiet per kopje ¾ eetlepel gemalen eikelkoffie met de goede hoeveelheid kokend water en laat het een minuut of drie staan trekken.

Met suiker en melk vind ik het lekker, alhoewel het niet op koffie lijkt.

EIKELTJESMEEL

Kijk de eikels goed na op beschadigingen of gaatjes. Gebruik alleen de gave exemplaren. Rooster ze eerst in een oven op 200 graden gedurende 10 minuten. Laat ze vervolgens afkoelen en zet ze dan op in een pan et ruim water. Gooi na 5 minuten koken het kookwater weg en kook ze weer 5 minuten. Gooi dan weer het kookwater weg en zet ze nogmaals op en kook ze 10 minuten. Giet dan het water weer af en leg ze tot de volgende dag  in vers koud water.

Giet de volgende dag de eikels af en droog ze af. Pel de  eikels, wat nu gemakkelijk gaat. Soms heb je een mesje nodig, maar meestal niet. Haal ook de vliesjes van de eikels af.

• Het kan ook gebeuren dat na de eerste keer in de oven roosteren de eikels al open gebarsten zijn. Haal dan de vruchthulsjes en de vliesjes gelijk er af, maar ga dan gewoon wel net de ontgiften van de eikels door, door ze op de te zetten en 5 minuten te komen en zo voorts.

Gebruik ook nu weer alleen mooie exemplaren. Rooster en eikels nu weer 10 minuten in de oven op 200 graden. Laat ze helemaal afkoelen en maal vervolgens de eikels tot meel. Je kan ze eerst grof hakken in een blender om ze vervolgens in een koffiemolen of graanmolen fijn te malen. Leg het meel in de afkoelende oven tot dat die helemaal koud is geworden ( dus minstens 3 uur) . Zet wel de deur van de oven op een kiertje open opdat het vocht kan ontsnappen. Bewaar het meel in een af te sluiten bus. Het is slim tijdens het maal proces de geroosterde en gemalen eikels eerst te zeven, zo houdt men gelijk  al fijn genoeg gemalen eikels apart. De grove delen kan men vervolgens nog wat meer aan drogen en dan later weer malen.  Blijven er nog grove stukjes over, dan kan men die ook zo door het deeg mengen. Het effect is vergelijkbaar als men gemalen noten door het brooddeeg mengt.

• Er werd van dit meel brood gebakken , maar zelf maak ik brood van 1/3 eikeltjes meel, 1/3 tarwebloem en 1/3 roggemeel. Dit geeft erg lekker brood op. ( vanwege de waarschijnlijk nog steeds aanwezige looizuur in het eikeltjes meel, moet men niet elke dag dit brood eten. Maar 1 keer per drie dagen levert dit brood geen enkele probleem voor iemands gezondheid op). Verder maak ik het brood op gistbasis, dus voeg ik naast gist , wat suiker, zout en een scheut koolzaadolie en natuurlijk 330 ml water op ½ kilo meelmengsel toe. Verder het brood maken volgens een gewoon broodrecept.

EIKELS ALS VERVANGING VAN NOTEN

Gekookte en geschilde eikels, kan men van hun vliesjes ontdoen en daarna grof gehakt in een droge pan roosteren. Met of zonder zout zijn deze een goede vervanging voor geroosterde noten in gerechten. En zelfs als snack vinden velen het zo lekker.

 

VAN DE NATUUR OP TAFEL : NATUUR-KEUKEN & NEDERLANDS DIS