Scharlei = Salvia Sclarea is een kruid oorspronkelijk afkomstig uit Klein-Azië, maar groeit hier al sinds Karel de Grote en werd vroeger Algoed, maar ook Muskaatsalie genoemd.  Je zou echter niet gelijk zeggen dat het naaste familie van de Salie is, want de plant ziet er echt anders uit.

Scharlei is een imposant bloeiende tweejarige plant uit de lipbloemenfamilie (Labiatae). Het is een behaarde kruidachtige en zeer geurige plant die inheems is in Zuid-Europa en Zuidwest-Azië. In Nederland en België wordt de plant gekweekt als tuinplant. De plant verspreidt een sterke muskusachtige geur die zowel zweet- als hooi-achtig gevonden wordt. De complexe geur wordt voornamelijk veroorzaakt door het terpeen sclareol.

De tweejarige winterharde plant ontwikkelt in het eerste jaar een bladrozet met brede eironde groengrijze bladeren, die een lengte van maximaal 20 cm hebben. In het tweede jaar groeit hieruit een bloeistengel van 50-110 cm. De stengelbladen zijn kleiner dan de rozetbladen en tegenoverstaand geplaatst. De plant bloeit midden zomer en zijn lichtblauw, roze of lila. De bloemen hebben grotere schutbladen, die variëren in kleur van wit tot wijnrood en soms zelfs lila van kleur zijn.

Waardplant: Scharlei levert echte bloemen-vreugde vol vlinders en bijen in je tuin. Honingbijen kunnen lang voedsel op scharlei vinden, maar de plant trekt ook bijvoorbeeld de wolbij aan. Meerdere vlindersoorten gebruiken de plant om er voedsel te verzamelen.

AANPLANT

Ter plekke uitzaaien in mei tot midden zomer. Scharlei bloeit in het tweede jaar vanaf juli tot midden-herfst. In de herfst kan men het zaad verzamelen. Van nature zaait scharlei zichzelf weer uit. Dus als je eenmaal scharlei hebt staan, vermeerdert het zich vanzelf. 1 gram zaad is voldoende voor 10 m2. Zowel de Bolster als het Cruydthoeck, maar ook Vreeken, leveren zaad van Scharlei (zakje met 2 gram voor minder dan 2,50 euro).

INHOUDSSTOFFEN

Het kruid bevat 0,1 tot 1 % etherische olie met Linalylacetaat, verder Linalo-olie, beta-carophylleen, mycreen en hydrozykaneelzuren, maar ook 3% Roosmarijnzuur.

MEDISCH

Gebruik bij problemen met de menstruatie, zwakte en slechte conditie, verstoppingen, krampen, nierproblemen en hoofdpijn. Ook gebruikt bij wondbehandeling (ontstoken wonden), want de plant is ook anti-septisch, bloeddrukverlagend, transpiratie-remmend en weerstands-verhogend.

Verbranden van blad of het verdampen van olie helpt bij depressies en heeft een licht euforiserende werking. Het haalt vaak ook bij depressies (net als gewone salie) de donkere zwaarte weg.

Je kunt Scharlei beter niet eten of medisch gebruiken als iemand zwanger is.

GEBRUIK

Het blad van Scharlei kan men vers als gedroogd gebruiken. Alleen bij drogen wordt de smaak veel sterker. Dus is het slim er dan minder van te gebruiken.

Scharlei is sinds de vroege middeleeuwen vooral in kloostertuinen hier aangeplant. Het werd toen voor zeer veel kwalen ingezet. In de “Capitulare de villis vel curtis imperii”, een verordening die Karel de Grote vroeg in negende eeuw liet uitgaan, en de inrichting van de kroondomeinen moest regelen, komt scharlei vermeld als “sclareiam” voor.

De etherische olie die uit scharlei gewonnen kan worden, wordt veel gebruikt in de parfumindustrie. Daarom wordt de plant op veel plekken in Zuid-Europa zoals in Frankrijk en Roemenië geteeld. De bladeren worden als aroma toegevoegd vooral aan veel dranken en likeuren.

In Duitsland wordt aan sommige, vaak goedkopere wijnen scharlei toegevoegd om de wijn het karakter van muskaatwijn te geven. Hier dankt de plant ook haar Duitse naam aan: Muskatellersalbei.

Scharlei hoorde bij de kruiden voor Gruit, waarmee bier voordat hop werd gebruikt hun smaak en bitterheid kregen en langer houdbaar werden gemaakt. Ook bij de bereiding van Vermouth werd en wordt het kruid gebruikt.

In zout water gespoelde en vervolgens aangedroogde blaadjes van scharlei smaken erg lekker gefrituurd in een eenvoudige beignet-deegje bij een glaasje witte wijn en wat stukjes blauwe kaas of oudere geitenkaas.

In Frankrijk werd scharlei in de keuken vaker gebruikt onder andere bij vleesgerechten.

RECEPT:

In plaats van een Frans recept voor vlees geven we een traditioneel gerecht met gegrilde tonijn. Toch zou men in plaats van tonijn entrecote of tournedos bij dit gerecht kunnen roosteren.

GESMOORDE WINTERGROENTE met GEGRILDE SCHARLEI-TONIJN

• 2 pastinaken
• 6 aardappels
• 4 winterwortels
• 2 kleine bietjes
• 1 sjalot
• 8 verse blaadjes scharlei (gedroogd maar 4 gebruiken)
• ½ citroen
• 2 stukken tonijn

• Olie (het liefst olijf-)
• Peper en zout (fleur de sel) uit de molen

Leg de plakken tonijn op een bord. Verdeel daar de fijngeneden sjalot over, licht bestooien met peper en naar smaak eventueel zout. Dan besprenkelen met een weinig olie en de scharlei-blaadjes erover verdelen. Met folie afdekken en op kamertemperatuur wegzetten.

De bietjes eventueel van hun schilletje ontdoen en deze in kleine blokjes snijden.

Een pan met 1/3 liter water met weinig zeezout opzetten. Daarin de blokjes biet 5 minuten zachtjes koken.

Intussen de rest van de groente schoonmaken en in blokjes snijden, behalve de sjalot, want die heb je al bij de tonijn gebruikt.

Voeg deze groente in blokjes bij de al aangekookte biet en laat alles op een laag vuur nog 8 minuten pruttelen.

In die tijd is het water meestal vrijwel in of weg-gekookt. Dan voeg je er een scheut olie bij of als je dat lekkerder vindt een klont boter. Laat alles nog een paar minuten stoven en druppel er dan het sap van de citroen voor een groot deel over. De groente dan op smaak maken met wat peper en zeezout.

Gril dan de tonijn met de blaadjes erop met een hete grillpan of barbecue in een paar minuten per zijde aan. Verdeel de groente over een schaal en leg er de plakken tonijn (eventueel in wat repen gesneden) over. Geef er apart wat grof zeezout bij.