De slaapbol  ( papaver somniferum) is nauw verwant aan de hier ( eerder) inheemse klaproos ( papaver rhoeas).

Omdat slaapbollen ook hier veelvuldig vooral voor het winnen van maanzaad (het rijpe zaad uit de zaaddozen) zijn geteeld, komt naast de gewone klaproos, ook de slaapbol hier verwilderd voor. Vooral in de 17e eeuw is de slaapbol door de VOC in de lage landen in grote hoeveelheden geïmporteerd en hier vervolgens ook geteeld. Alleen door ons klimaat bevat de hier geteelde slaapbol veel minder tot geen opiaten, anders dan in de landen waar de slaapbol van oorsprong voorkwam zoals de Balkan en veel verder in het oosten. Daar wordt de slaapbol nog steeds voor het winnen van ruwe opium geteeld.

De gewone klaproos = papaver rhoeas komt op veel plekken voor langs wegen, bij bouwland, vaak met zwaardere grondsoorten en op ruigten. Het is meestal een eenjarige plant, die van mei tot juli met scharlakenrode tere bloemen met 4 kroonblaadjes bloeit. De bloemen staan maximaal 60 cm hoog en hebben een typerende rode kleur. De kenmerkende zaaddozen zijn eind augustus, begin september rijp als ze grijsbruin zijn geworden en net onder de rand van de bovendeksel een aantal kleine gaatjes laten zien.  Het maanzaad kan er dan gewoon uit geschud worden.

De slaapbol = papaver somniferum is ook meestal ook een eenjarige plant, die allen veel hoger tot 120 uitgroeit. Het heeft een harige stengel, waarop midden zomer, van mei tot augustus grote witte tot lichtpaarse bloemen bloeien. De 4 bloembladeren hebben bij de steelaanzet een donkere vlek.

De zaaddozen zijn groter dan bij de klaproos, maar zijn ook eind van de zomer rijp. Ook hier kan het maanzaad zo eruit geschud worden.

AANPLANTEN

De beste plek voor klaproos en slaapbol is een echt zonnige plek. Zorg ervoor dat de grond waarop ze moeten gaan groeien niet te vochtig is en er geen water op blijft staan. De zaden zijn heel erg klein. Je kan ze het beste dus gewoon uitstrooien ter plekke op de grond. Afdekken is niet nodig. Let er op dat ieder zaadje een plant kan worden, zaai het dus breed uit, zodat iedere plant genoeg ruimte heeft. De beste grond is vrij van andere planten of gras, maar je kan ook in een bestaand veld of grasveld inzaaien. De beste zaaiperiode is in de herfst of eind februari en maart. Klaprozen zullen zichzelf uitzaaien na de bloei. Zaad van klaproos en slaapbol is bij vele zaadhuizen te koop.

MEDISCH

Klaproos werkt rustgevend, verlichtend en hoest-werend.

Slaapbol werkt rustgevend en narcotiserend.

INHOUDSSTOFFEN

Klaproos bevat 0,11 tot 0,12 % alkadoiden met vooral Rhoeadine. Verder veel slijmstoffen.

• Rhoeadine is een zacht rustgevend middel.

Maanzaad bevat 50 tot 55 % vette olie in de witte zaden en 40-45% in de zwarte zaden. De belangrijkste vetzuren zijn Linolzuur, Oliezuur en verder veel minder Palmintinzuur en Stearinezuur. Verder naast aminozuren, eiwit, enzymen en 0,0009% alkaloide en 0,25 tot 1 % Lecithine.

Het verse vruchtvocht in de onrijpe zaden wordt Rohopium genoemd bevat 20 tot 25% alkaloide, bestaande uit een 40-tal verbindingen waarvan Morfine met 14 – 17 % de belangrijkste is.

NUTTIG

Maanzaad kan gebruikt worden om maanzaadolie te winnen. De zaden bevatten zeker 20 % olie. In Frankrijk was deze olie onder de naam Olivette (Huile de Pavot) vroeger te koop. Biologisch wordt tegenwoordig koudgeperste maanzaad olie in kleine flesjes aangeboden (100cc = rond 6 euro).

De onrijpe zaaddozen van papaverbloemen bevatten naast de nog groene zaadjes een dik melksap, dat aan lucht blootgesteld tot een soort teer verhard, dat (ruwe) opium wordt genoemd.  Opium bevat vele medisch actieve stoffen, waaronder morfine en codeïne. Uit opium worden de sterkste natuurlijke medicamenten gemaakt. Gebruik daarvan is zeer gevaarlijk en mag alleen door artsen worden voorgeschreven.

Gerijpt maanzaad bevat alleen vette olie en smaakstoffen, maar noemenswaard geen giftige alkaloïden meer.

GEBRUIK IN DE KEUKEN:

Het jonge blad van de gewone klaproos wordt vroeg in het voorjaar als groente vooral in soep maar ook in vullingen gebruikt. Ook kan het blad in een sla gebruikt worden, maar ondanks dat het blad best lekker smaakt, zijn de haren op het blad soms vervelend. Als je ze zacht in wat boter stooft krijg je een heerlijke groente (en heb je geen last van de haren op het blad).

De bloemblaadjes worden gedurende de bloei verzameld. Je moet naast elkaar snel drogen. Pas daarbij op dat het blad niet aan elkaar gaat plakken. En dan bij het drogen zwart verkleuren. De verse en gedroogde kleurige bloemblaadjes staan mooi over een sla.

Het rijpe maanzaad wordt meestal als blauw maanzaad in brood, gebak en zoete gerechten verwerkt. Cake met maanzaad smaakt erg lekker. Maanzaad gemengd met zachte olijfolie en honing wordt gebruikt als vulling voor blader/filodeeg gebak.

RECEPT

Van de jonge, verse bloemblaadjes van de gewone klaproos wordt wel siroop afgetrokken. Recept is vergelijkbaar met siroop van vlierbloesem : http://www.nederlands-dis.nl/uncategorized/dranken/uit-de-natuur-of-je-tuin-vlierbloesem/vliersiroop

MAANZAADVULLING VOOR GEBAK

Maak deze vulling het liefst van vers net geoogst maanzaad. Men moet het zaad zelf net voor gebruik malen, want gemalen maanzaad wordt snel sterk van smaak (ranzig). Malen gaat prima in een koffiemolen of een graanmolentje.

• 125 gram vers gemalen maanzaad
• 1/5 liter melk
• 60 gram rietsuiker of honing
• 30 gram boter
• 30 ram fijn griesmeel
• Wat zout
• Eventueel wat echt vanillesuiker
• 1 ei

Kook de melk met de vanille en een paar korrels zout.  Gebruik je honig voeg dat nu bij de melk.

Anders mengt men nu alle droge ingrediënten goed door elkaar. Strooi dat al roerend bij de warme melk.  Breng de melk al roerend aan de kook. Breng alles weer tot koken, maar blijf roeren. Zet het vuur af en laat afkoelen. Eerst nog een paar keer roeren. Is de massa afgekoeld tot rond de 35 ⁰C, voeg dan het ei al roerend erbij en los het ei goed op in de massa.

Laat de massa nu geheel afkoelen en verwerk het gelijk als vulling in gebak of een taart. De vulling kan gewoon worden meegebakken.

Erg lekker is een echt Limburgse kruimelvla of taart van kruimeldeeg met rode wijnpruimen of groene reine claudes als vulling, met daarover of daaronder een dunne laag maanzaadvulling.

Een ander leuk recept met maanzaad uit de Kloostertraditie:  http://www.nederlands-dis.nl/dis/nagerecht/maanzaad-kussentjes-uit-de-kloosterkeuken/